پایگاه خبری صلح پایدار – منتقدان دولت با کوبیدن بر طبل و دهل نمی توانند مدعی ارائه نظریه کارشناسی شوند.

نصرت الله تاجیک: در کشور ما چون نظام حزبی نداریم به فرض اینکه بخواهیم ایده دولت سایه را هم تشکیل دهیم،یک کابینه در سایه ژله ای بدون شکل و مسئولیت خواهیم داشت که در سایه استراحت می کند.

حسن رسولی:قبول تشکیل دولت سایه توسط اصولگرایان می تواند به این معنا باشد که آنان آمادگی دارند در عرصه رقابت های سیاسی بیشتر به سازوکارهای مدنی ، رقابتی و انتخاباتی تکیه کنند تا سایر مولفه هایی که عمدتا تاکنون از آن برای رقابت با رقیب خویش استفاده می کرده اند.

ناصر ایمانی:چنانچه دولت در سایه هم بخواهد تشکیل شود و کار کارشناسی روی عملکرد دولت انجام دهد و نقادی کند با تعصبات جناحی ره به جایی نمی برد.

یاسر محمدی:«دولت در سایه»پیشنهادی است که بعد از شکست ابراهیم رییسی در انتخابات ریاست جمهوری 96 از سوی برخی از چهره های اصولگرا مطرح شد.سعید جلیلی و عزت الله ضرغامی پیش از دیگر هم طیفان خود درحمایت از این پیشنهاد پیام های جداگانه ای صادر کردند و خواستار اجرای آن از سوی ابراهیم رییسی شدند. جلیلی که پیش از انتخابات 96سودای معاون اولی رییس دولت دوازدهم را در سر می پروراند با صدور بیانیه ای اعلام کرد:«معتقدان به گفتمان انقلاب اسلامی وظیفه و حق خود می دانند با نگاهی ملی و فراتر از رقابت های انتخاباتی به مثابه «دولت در سایه» در چارچوب قانون و اخلاق، منتخب ملت و دولت او را در جهت رفع کاستی ها، تصحیح ایرادها و حرکت در مسیر خدمت به مردم، تعالی فرهنگ، مبارزه با فساد، ایجاد اشتغال و رونق تولید و افزونی عزت و اقتدار در روابط خارجی یاری نمایند و بیانگر مطالبات مردم باشند.»در همین حال ضرغامی هم در پیام خود نوشت: باید از ظرفیت 16میلیون رای جریان اصولگرایی استفاده کرد و آقای رییسی در جایگاه نظارتی و آلترناتیو قوی نسبت به دولت، در پی‌گیری مطالبات مردم و ضمانت اجرایی و وعده‌ها نقش تاریخی ایفا نمایند.این درحالی است که پیش از این وقتی طرح تشکیل دولت در سایه از سوی اصلاح طلبان مطرح می شد اصولگرایان آن را کارشنکی در کار دولت قلمداد می کردند.طرحی که برای اولین بار بعد از انتخابات 84 مورد تاکید اصلاح طلبان قرار گرفت و به دلیل حملات تند اصولگرایان و اتهامات این چنینی در همان ابتدای کار منتفی شد. پس از آن در سال 88باردیگر محسن رضایی خواهان اجرایی شدن دولت در سایه شد که البته خواسته او هم تنها در حد حرف باقی ماند و عملیاتی نشد.این البته پایان ماجرا نبود. پس از روی کارآمدن حسن روحانی باردیگر زمزمه تشکیل دولت در سایه با سکانداری محمود احمدی نژاد و همکاری یاران نزدیک او شنیده شد.هرچند که این موضوع از سوی آنها تکذیب گردید. اما محمد باقر نوبخت، سخنگوی دولت جوسازی‌ها علیه دولت را محصول تصمیماتی دانست که در اتاق فکرهای تخریب صورت می گرفت .او گفت که «هر هفته، شنبه‌ها اتاق فکری علیه دولت تشکیل می‌شود و تصمیم‌ می‌گیرند روی چه موضوعی تا آخر هفته برای سوء‌استفاده تمرکز کنند، این جریان با رنگ و بوی جدی تر شروع به کار کرده است تا شاید بتواند حسن روحانی را در انتخابات 96 ناکام بگذارد».به هرحال اگرچه اصولگرایان در سالهای نه چندان دور دولت در سایه را فتنه می دانستند اما حالا خود از موافقان اجرای این طرح هستند.طرحی که تئوریسین های اصلاح طلب همچنان از آن حمایت می کنند و البته براین باورند تشکیل چنین دولتی منوط به داشتن نظام حزبی است و تا زمانی که یک نظام حزبی منسجم، متشکل، سازمان یافته و سراسری در کشور به وجود نیامده باشد، دولت سایه نمی تواند تجسم عینی داشته باشد.

دولت سایه درنظام سیاسی انگلیس

دکتر نصرت الله تاجیک ،تحلیل گر مسائل سیاسی درباره دولت در سایه مطرح شده از سوی محافظه کاران ایرانی به «امیدصلح»گفته است:ایده دولت سایه (Shadow Cabinet) که در نظام سیاسی و حکومتی انگلستان و بعضی کشورهای دیگر بطور رسمی تعریف شده است احتمالا از این کشور گرفته شده است. در نظام پارلمانی انگلیس، حزبی که بعد از برگزاری انتخابات سراسری در جایگاه دوم قرار می‌گیرد به عنوان بزرگترین حزب مخالف مطرح شده و خود را “دولت سایه” می‌نامد.حزب مخالف با تشکیل یک به اصطلاح “دولت سایه” وزرا و مسئولان دولت احتمالی خود را منصوب می‌کند. معمولا اعضای کابینه دولت در سایه ضمن زیر نظر قرار دادن عملکرد دولت حزب حاکم، و نشستن در مقابل کابینه اصلی در مجلس (Mirror Cabinet) ضمن نقد دیدگاه ها، سیاستهای اجرائی، اقدامات و برنامه های آنان به طرح راه حل های اجرائی خویش نیز پرداخته و خود را به عنوان یک نیروی سیاسی آماده برای به دست گرفتن قدرت در دور بعدی در صورت کسب آرای مردم نیز خود را آماده و به روز نگه می دارند.در حال حاضر در انگلیس و بعضی از کشورهای دیگر همچون کشورهای مشترک المنافع و یا کشورهائی که سابقا مستعمره انگیس بوده اند و تعدادی دیگر از کشورها مانند استرالیا، باهاماس، انتاریو، کانادا، ایتالیا، ایرلند، ژاپن، لیتوانی، مالزی، زلاند نو، لهستان، صربستان، سریلانکا، اسلوانیا، جزایر سالمون، آفریقای جنوبی، تایلند، اوکراین، و در داخل بریتانیا، اسکاتلند و واز کابینه سایه به عنوان یکی از مولفه‌های نظام پارلمانی آنها مطرح است و در ساختار سیاسی تعریف شده و دارای جایگاه و مسئولیتهائی هستند که اگر اقدام نکنند و نقش و وظیفه خود را انجام ندهند مورد مواخذه قرار گرفته و مسئولیت دارند. این کابینه سایه متشکل از یک گروه از اعضای بلندپایه حزب مخالف می‌شود. در این کابینه عینا اعضا و وزرایی معادل وزرای دولت اصلی با عنوان «وزیران سایه در هر وزاتخانه ای »انتخاب می‌شوند.در این کشورها چون نگاه حزبی حاکم است و دولت آن از چند حزب تشکیل می شود. لذا به همان میزانی که حزب در پارلمان این کشور نقش دارد در تشکیل کابینه نیز نقش دارد.بنابراین تشکیل دولت سایه درنظامی که چرخش قدرت دارد ایده خوبی است اما در کشور ما چون نظام حزبی نداریم به فرض اینکه بخواهیم ایده دولت سایه را هم تشکیل دهیم، یک کابینه در سایه ژله ای  بدون شکل و مسئولیت خواهیم داشت که در سایه استراحت می کند و فارغ از اینکه جایگاه قانونی برای مداخله در اجرا ندارد، هرکس در آن به خودش حق اظهار نظر می دهد،هر از گاهی نق می زند بدون آنکه راه حلی ارائه دهد که کمک دولت برای اجرا و رفع نیاز شهروندان باشد در حالیکه دولت سایه که در انگلیس است مانند سایه دولت اصلی را تعقیب می کند.وی ادامه داد:در این شرایط دولت هم دچار سردرگمی می شود که چگونه بخواهد با مباحثی که از سوی اعضای دولت در سایه مطرح می شود برخورد کند .

امیدواری احزاب شکست خورده

تاجیک معتقد است :ایده تشکیل دولت در سایه از سوی احزابی که در انتخابات شکست خورده اند از نظر درون تشکیلاتی ایده خوبی می تواند باشد چراکه این احزاب را امیدوار نگه می دارد تا از فعالیت زده نشوند اما نظارت بر مدیریت اجرایی با این روش قابل عمل نیست .در نظام هایی که ساختار حزبی دارند تشکیل دولت سایه برای استفاده از تجربیات افراد است که بدون هزینه برای دولت و بعنوان یک کار داوطلبانه عضو حزبی شده و دارای دیدگاه و نقطه نظرات کارشناسی و شکل گرفته بر اساس نظرات کارشناسی و تخصص آنهاست و نه صرفا” برای حفظ امید و جلوگیری از ریزش نیروهای احزاب شکست خورده.

این فعال سیاسی با تاکید براین مطلب که دولت همیشه باید از انتقاد استقبال کند، تصریح کرد:بی تردید اگر نظارت و انتقاد از دولت کارشناسی باشد قطعا مورد پذیرش قرار می گیرد .مردم و خصوصا نخبگان  اظهارات کارشناسی را از غیر کارشناسی تشخیص می دهند بنابراین منتقدان دولت باید در نظر داشته باشند که با کوبیدن بر طبل و دهل نمی توان مدعی ارائه نظریه کارشناسی شد.

وی تاکید کرد:اگر ما بخواهیم چنین ایده ای (دولت در سایه که از سوی محافظه کاران مطرح شده است) شکل بگیرد اولا باید نظام سیاسی خود را به آن سمت ببریم .الان ما زیر ساخت لازم برای تشکیل کابینه سایه را نداریم. چراکه فرهنگ چرخش و اعمال قدرت و میزان درک متقابل و آمادگی برای مصالحه سیاسی ما خیلی پایین است .به طوری که حتی در یک جناح هم نمی توانیم اجماع کامل داشته باشیم .از این رو ما دیدیم کسانی که دولت در سایه را مطرح می کنند باهمه سروصدایی که روی جمنا کردند نتوانستند به اجماع برسند و کلی اختلاف بین آنها ظاهر شد تا اینکه گفته شد فیل جمنا، موش زائید و حالا هم می ترسیم این کابینه زیر سایه اصلا سر زا برود!.

کثرت مدعیان نظارت بر دولت

این تحلیلگر مسائل سیاسی با اشاره به موضع گیری های منتقدان دولت،گفت :از آنجایی که مدعیان نظارت بر دولت کم نیستند و دستگاههای نظارتی گوناگونی در سطوح مختلف با استفاده از منابع عمومی و امکانات دولتی هستند لذا باید همه اینها در یک زمینه و بستر واحد تعریف شوند نه آنکه هر کسی دم و دستگاهی راه بیاندازد و در پی مبارزات انتخاباتی در صدد اعمال نظرات و دیدگاههای خد برآید. در زمینه دولت در سایه نیز قطعا افراد زیادی از جناح مقابل خواهان حضور در این دولت خواهند بود تا به نقد عملکرد مسئولان اجرائی بپردازند . به عنوان مثال ما در حوزه وزارت راه و شهرسازی می بینیم پنجاه- شصت وزیر دراین حوزه تخصص دارند. اگر چه ما هنوز به این تعداد وزیر نداشته ایم اما طبق فرهنگ ایرانی همه معاونین وزرا و حتی مدیران کل نیز خود را در قد و قواره وزیر می بییند! و مثلا” اگرهمه این افراد بخواهند در دولت در سایه حضور داشته باشند و به نقد عملکرد این وزارتخانه بپردازند قطعا این مساله برای خود دولت در سایه هم مشکل ساز می شود چه رسد به دولت مستقر که باید پاسخگوی نیازهای حیاتی و روزمره و دراز مدت مردم باشد .در حالی که اگر سیستم ما نظام حزبی بود افراد و احزاب شناسنامه دار اقدام به این کار می کردند وکار نظارت را بخوبی انجام می دادند قطعا این رفتار در جامعه مدنی مورد پذیرش است.

استقبال اصلاح طلبان از حق نظارت شهروندان

وی در پایان تاکید کرد :اینکه هر شهروندی برای خودش حق نظارت قائل باشد  امری درست است و معمولا اصلاح طلبان و دولت اصلاحات از این مساله استقبال کرده و می کنند اما اولا” باید دولت سایه ابتدا در نظام سیاسی و حکومت ایران تعریف شده و زیر ساخت آن فراهم گردد تا هم نظارت تخصصی و ارائه برنامه جایگزین پیشنهادی بخوبی صورت گیرد و هم از هدر رفتن منابع و امکانات و دوباره کاری جلوگیری شود. زیرا در نظام ایران حزب در رده دوم قرار نمی گیرد بلکه این فرد است که آرای دوم را کسب می کند و یک فرد که هیچ پشتوانه حزبی ندارد با چه معیاری می خواهد افراد عضو کابینه در سایه را انتخاب کند؟ این افراد اطلاعات لازم را از کجا به دست می آورند؟ و…..ضمنا” محافظه کاران نیز باید تعریفشان و اهدافشان را دقیق تر و مشخص تر کنند و آن شوکی که باعث ارائه چنین ایده هائی شد که هر کس می خواست از ظرفیت خود برای جلوگیری از ریزش نیروها استفاده کند تبدیل به یک اقدام منطقی و قابل اجرا بشود، انشااالله!

استفاده از تجارب کشورهای توسعه یافته

حسن رسولی،منتخب شورای شهر تهران هم دراین باره به «امید صلح» می گوید:در انتخابات اخیر تلاش شد سازوکارسازماندهی جبهه ای اعمال شود؛به گونه ای که جریان اصلاحات در قالب شورای عالی سیاستگذاری اصلاح طلبان فعالیت کرد و بیشتر زیر مجموعه های اصولگرایان نیز در قامت «جمنا» وارد رقابت های انتخاباتی شدند که این مساله نوید بخش آغاز استفاده از تجارب کشورهای توسعه یافته در حوزه سیاسی است.

وی ادامه داد:اگر کمبودهای امروز حوزه سیاسی را بپذیریم به نظر من می تواند مقدمه و پیش درآمدی باشد برای برنامه تشکیل دولت در سایه که قطعا قدمی روبه جلو خواهد بود.

عضو شورای سیاستگذاری اصلاح طلبان تاکید کرد:طرح دولت در سایه متعلق به آن دسته از کشورهایی است که بر اساس نظام انتخاباتی حزبی کار می کنند، حزب بازنده انتخابات از طریق تشکیل دولت در سایه از میدان خارج نمی شوند و گفتمان و دکترین خود را در عرصه اداره کشور زنده نگه می دارد و از طریق دولت در سایه تمامی مواضع گرفته شده و عملکرد های تحقق یافته ای از سوی قدرت اکثریت و یا حزب پیروز را مورد کنترل قرار می دهد و از طریق این تناظر طبیعی  فضای سیاسی کشور در منظر افکار عمومی از شفافیت برخوردار است.در فضای سیاسی ایران تا رسیدن به این آینده مطلوب فاصله داریم. لذا عملیاتی کردن و پیاده سازی دولت در سایه زود هنگام است. البته شاید بتوان با ساماندهی یک اقلیت به عنوان سازوکار بومی به سامان یابی فضای سیاسی کشور کمک کرد.

استقبال از پیشنهاد اصولگرایان

وی اظهار داشت:من فکر می کنم برخلاف انتخابات92و94 همین که اصولگرایان توانستند در انتخابات 96روی یک کاندیدا توافق کنند کار تشکیلاتی مهمی بود که پس از چند دوره از انتخابات توانستند به موفقیت های قابل توجهی برسند .به هرحال بنده معتقدم باید از پیشنهاد اصولگرایان برای تشکیل دولت سایه استقبال کرد چرا که قبول این رویکرد توسط اصولگرایان می تواند به این معنا تعبیر گردد که آنان آمادگی دارند در عرصه رقابت های سیاسی بیشتر به سازوکارهای مدنی ، رقابتی و انتخاباتی تکیه کنند تا سایر مولفه هایی که عمدتا تاکنون از آن برای رقابت با رقیب خویش استفاده کرده اند.

رسولی بااشاره به استقبال اصلاح طلبان از تشکیل دولت در سایه، گفت: از قدیم رییس دولت اصلاحات جمله معرف زنده باد مخالف من را مطرح کردند لذا ما از این طرح استقبال می کنیم و معتقدیم دولتی که بناست دولت همه ملت ایران باشد با نقدهای بجا از آن خودشیفتگی خیالی  دور خواهد شد و بهتر به وظایف خود عمل خواهد کرد.

دولت در سایه ابداع جلیلی نیست

اما ناصر ایمانی،تحلیلگر اصولگرای مسائل سیاسی هم در گفتگو با «امید صلح» اظهار داشت:تشکیل دولت در سایه ایده جدیدی نیست که مطرح شده است و اصلا بی سابقه نیست. دولت در سایه سالیان سال است که در برخی از کشورها تجربه شده است.این طرح بسیار خوب است.لذا مهم نیست که کدام جریان الان دولت را دست ندارند یا کدام جریان در دولت حضور دارند اینها تغییر می کنند بنابراین بحث اصولگرایی و اصلاح طلبی مطرح نیست.

وی تاکید کرد: در دولت آینده هم اصلاح طلبان می توانند دولت در سایه تشکیل دهند.این طرح ابداع جدید آقای جلیلی نیست بلکه اقتباسی از کشورهای دیگر است. ایمانی بااشاره به جناحی بودن دولت در سایه ،اظهار داشت:اینکه دولت در سایه در بررسی و نظارت دولت نگاه جناحی داشته باشد امری طبیعی است .همانطور که ما می بینیم در تشکیل کابینه هم جناحی عمل می شود و دولت با صراحت اعلام می کند کسانی که با ما نبودند یا فلان وزیرچون در انتخابات به ما کمک نکرد از کابینه کنار گذاشته می شود متاسفانه اینجا بحث کارآمدی مطرح نیست البته نگاه جناحی که با یک خط و مشی مشخص به دولت رای داده اند اشکالی ندارد و ما نمی توانیم بگوییم چرا فلان جناح طرفدار دولت است اما  آنچه مورد مذمت ما قرار می گیرد تعصبات غیرعلمی، غیر منطقی ، غیر اخلاقی و غیرسیاسی است.بنابراین چنانچه دولت در سایه هم بخواهد تشکیل شود و کار کارشناسی روی عملکرد دولت انجام دهد و نقادی کند با تعصبات جناحی ره به جایی نمی برد اما بحث برسر این است که متاسفانه تعصبات جناحی در خود دولت اجرایی هم بسیار است که این مساله نشان می دهد از از این حیث ما از نظر تربیت سیاسی مشکل داریم.به هرحال فارغ ازاین مسائل اگر چنانچه یک گروه اقلیت بخواهند سازماندهی اجرایی در سایه انجام دهند کار بسیار مقبولی است و باید توصیه کرد در کشور این کار راه بیفتد تا هرجریانی که کنار می رود اقلیت دیگری کابینه سایه را تشکیل دهد در اینصورت انتقادها بهتر و علمی ترمی شود و حتی به نفع دولتی هم خواهد بود که برسر کار است چراکه انتقادها دقیق تر و کارشناسی شده تر خواهد بود.به عنوان مثال وقتی فردی که وزیر نفت بوده روی عملکرد وزیر نفت مستقر بررسی های علمی و کارشناسی داشته باشد انتقادها منطقی می شود.

دولت در سایه ؛تیم مشاوره ای غیررسمی

وی معتقد است :دولت در سایه می تواند نقش تیم مشاوره ای غیر رسمی و منتقدی را داشته باشند که البته ممکن است خیلی از جاهها اگر نگاه کور جناحی نباشد،عملکرد دولت مستقر را تایید هم کنند.ضمن اینکه دولت در سایه تنش های سیاسی را منطقی تر، منضبط ترو کارشناسی شده تر می کند  لذا همانطور که گفتم تئوری دولت در سایه تئوری بسیار خوبی است .البته ما حتی در سالهای گذشته به نوعی دولت در سایه را در تکس های ضعیفی به گونه دیگری داشته ایم وآن هم مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده است. این مجمع جمعی ازافراد خبره و کارشناسانی هستند که در سالهای گذشته مدیریت های اجرایی مختلفی داشته اند  و الان نیروهای کارشناسی قویی شده اند که می توانند در زمینه های مختلف مسائل اساسی کشور نظر بدهند و به عنوان مشاورین وحدت در جایی به نام مجمع تشخیص مصلحت نظام حضور داشته باشند. بنابراین در قانون اساسی ما هم چنین موضوعی پیش بینی شده است اما آنچه الان مطرح می شود؛این است که جریان اقلیت به شکل منضبط و مرتب مثل دولت، کابینه ای تشکیل دهد و هرکدام افرادی را به عنوان معاونین خودشان داشته باشند تا عملکرد وزارت خانه ها را بررسی کنند و کار کارشناسی انجام دهند لذا همانطور که گفتم اگر نگاه کور جناحی نباشد حتی به مسوولان اجرایی فعلی کمک می کنند .